CODA Classique 2023 | Simeonkwartet | Canto Ostinato

Simeon ten Holt

De Nederlandse componist Simeon ten Holt (1923-2012) is vooral beroemd geworden met Canto Ostinato, een marathonstuk voor vier piano’s (maar ook wel uitgevoerd door orgel en harp) dat is gebaseerd op herhaling. Het geldt als een van de belangrijkste stukken van de hedendaagse Nedderlandse muziek.

Vanaf 1935 studeerde Ten Holt piano en muziektheorie bij componist Jacob van Domselaer, de muzikale vertegenwoordiger van De Stijl. De invloed van Jacob van Domselaer is groot, zoals blijkt uit Ten Holts eerste pianocomposities. In een interview met musicoloog en journalist Thea Derks zei Ten Holt: “Van Domselaer was niet alleen mijn leermeester, hij was een noodlot. (…) Ik heb me van hem los moeten maken om mijn eigen vleugels uit te kunnen slaan. Toch heb ik altijd een sterke band met hem gehouden.”

In 1943 vertrok Ten Holt naar Amsterdam en in 1949 ging hij samen met zijn zus Sientje naar Parijs waar hij verder studeerde aan de Ecole Normale in Parijs bij Arthur Honneger en Darius Milhaud. In 1952 keerde hij weer terug naar Amsterdam, om twee jaar later weer te verhuizen naar zijn geboorteplaats Bergen (NH).

In de loop van de jaren vijftig componeerde Ten Holt onder meer een aantal stukken volgens de door hemzelf ontwikkelde diagonaalgedachte, de Diagonaalsuites. Vanaf 1961 verliet hij zijn eigen componeersysteem van de diagonaal-methode en de tonaliteit en raakte hij onder invloed van het serialisme. Cyclus aan de Waanzin (1961/62) was daarvan de eerste uiting. De vrijheidslievende Ten Holt voelde zich al snel bekneld door het dictaat van het schema dat de seriële muziek oplegt. Hij keerde terug naar het instrument waarmee het componeren voor hem begon: de piano. Hij noemde het zelf een sterke fysieke betrokkenheid tot de klank.

In een interview zei Ten Holt over het afschudden van het juk van de atonaliteit: “De verschraling was zo groot en de ontkenning van de stroom van het bloed en de hartenklop zo absoluut, dat ik het niet langer meer uithield en weer achter de piano kroop, en zo begon ‘Canto’ te ontstaan. Het is de geschiedenis van mijn lichaam, alles slibde dicht en aan de piano ging mijn bloed weer stromen. De sensualiteit van het leven ging weer meedoen.” Kenmerkende composities naast Canto Ostinato (1977/79) zijn Lemniscaat (1983), Horizon (1985), Incantatie IV (1990), Soloduivelsdans II (1986) en III (1990) en Meandres (1999).

Simeonkwartet

Het Simeonkwartet legt zich sinds 1996 toe op de composities voor vier vleugels van de Nederlandse componist Simeon ten Holt. Het Simeonkwartet bestaat uit de pianisten Cathelijne Maat, Esther Scheerder, Jacobus den Herder en Emile Engel. Over hun band met de muziek van Simeon ten Holt zeggen de vier pianisten: “Wij verdiepen ons in zijn muziek en zoeken naar de diepere lagen in zijn composities.”

Tijdens diens leven hadden de pianisten regelmatig contact met Ten Holt over de uitvoering van zijn werken. De reacties waren soms euforisch (‘Precies zoals ik het bedoeld heb’) tot vernietigend (‘Nooit meer uitvoeren!’). Deze kritieken leidden tot nog meer studie en diepgang om de muziek beter te begrijpen. “Wij denken dat we diep in de ziel van Simeon ten Holt zijn doorgedrongen, zeker wat Canto Ostinato betreft.” Toch zijn de uitvoeringen steeds wisselend en anders. Canto is ‘werk in uitvoering’ zoals Simeon ten Holt zelf ooit zei. In 2019 werd een uitvoering van Canto Ostinato door het Simeonkwartet rechtstreeks op Radio 4 uitzonden. In 2020 werd deze uitzending integraal herhaald. Jaarlijks geeft het kwartet concerten in onder meer de St. Bavokerk in Haarlem en de Beurs van Berlage in Amsterdam. “Canto blijft ons altijd inspireren!”, aldus het kwartet.